اتاق فکر، چرا و چگونه؟

اتاق فکر، چرا و چگونه؟

هرگاه در حال پیاده‌روی از کنار یک پروژه‌ی ساختمانی عبور می‌کنید، تابلوی زرد شناسنامه‌ی ساختمان را می‌بینید. تابلویی که در آن علاوه برنام پروژه و کارفرما، سه عنوان جداگانه ذکر شده‌اند:

• طراحی و محاسبه
• اجرا
• نظارت

و اغلب مسوولیت هر یک از این امور را شرکت جداگانه‌یی برعهده دارد. محدود کردن مسوولیت‌ها و تقسیم وظایف یک از ویژگی‌های تمدن است. هنگامی که «همه کس»، مسوولیت «همه کار» را به عهده دارد، کارها غیر تخصصی و غیر مهارتی انجام می‌گیرند.

هنگامی که به عنوان اعضای یک سیستم اجرایی در حال انجام وظایف محوله هستیم، چنان مشغول «چگونگی» انجام امور می‌شویم که به ندرت پیش می‌آید که «چرایی» انجام آن وظایف را به چالش بکشیم یا «جانشین‌های» خلاقانه‌یی را به جای روش‌های فعلی کشف کنیم.

دراین صورت باید فرد یا افرادی که مشغول انجام آن امور نیستند یا خودما در زمانی که در حال انجام آن کارها نیستیم از بیرون به آنچه انجام می‌شود نگاه کنیم و بپرسیم:

• چه کاری انجام می‌گیرد؟
• چه نتیجه‌یی دارد؟
• چه هزینه‌یی دارد؟
• تاریخچه‌ی آن چیست؟
• آیا شرایط امروز نسبت به شرایط زمانی که این کار به این شکل طراحی شده تفاوتی نکرده است؟ چه تفاوت یا تفاوت‌هایی؟
• چه گزینه‌های دیگری را می‌توان به جای انجام این کار مد نظر قرار داد؟
• آن گزینه یا گزینه‌ها چه نتایج جدیدی ایجاد می‌کنند؟
• آن گزینه یا گزینه‌ها هزینه‌ها را افزایش می دهند یا کاهش؟

«اتاق فکر» کجاست؟

اتاق فکر «فضا – زمانی» است که از «نقش اجرایی» خارج می‌شویم و در نقش «طراحی و محاسبه» و «نظارت» قرار می‌گیریم تا خارج از اقتضای «وظیفه‌» و «عادت»، به موقعیت نگاهی دوباره بیندازیم. بسیاری از سیستم‌های موفق ناگهان با چالش‌های بزرگ مواجه شده‌اند و حتی به بن‌بست و ورشکستگی رسیده‌اند چرا که آنچنان غرق تکرار وظایف و عادات سنتی‌ خود بوده‌اند که متوجه تغییرات اندک و آرامی که در محیط ایجاد شده نشده‌اند و زمانی متوجه «تغییر» شده‌اند که فرصت‌های زیادی برای «همگامی» با تغییر و بهره‌بردن از آن از دست داده‌اند و چاره‌یی جز«واکنش» نشان دادن به تغییر نداشته‌اند.

«همگامی» چه تفاوتی با «واکنش» دارد؟

با ذکر مثالی به این سوال پاسخ می‌دهیم:
تحقیقاتی که در زمینه‌ی مسائل بهداشتی و پزشکی انجام می‌شود نشان می‌دهند که «نرخ ابتلا به دیابت» در حال افزایش است. چه دلیل این مسأله افزایش ابتلا به دیابت به دلیل سبک زندگی شهرنشینی امروزی باشد و چه افزایش تشخیص بیماری در اثر افزایش آگاهی و حساسیت جامعه نسبت به موضوع، در نهایت مفهوم آن این است که امروزه، نسبت به ده سال قبل، تعداد افرادی که می‌دانند دچار دیابت‌اند در جامعه بیشتر است.

بسیاری از شرکتهای تولید مواد غذایی نسبت به این ماجرا بی‌ تفاوت‌ می‌گذرند.
محصولات آنها به فروش می‌رسد و آنها احساس نیاز نمی‌کنند که راجع به آمارهای پزشکی تأمل کنند. اما در این میان شرکت‌های هوشیاری وجود دارند که با پایش آمارها به این نتیجه می‌رسند که باید محصولات جدیدی را در دست تهیه داشته باشند. آنها «فرصت» این را برای خود ایجاد می‌کنند که در یک دوره‌ مثلاً ده ساله به تحقیقات، طراحی و راه اندازی خط تولید محصولات جدید بپردازند و آرام آرام این محصولات را به بازار معرفی کنند.

بالا رفتن تقاضا برای محصولات فاقد شکر برای این شرکت‌ها یک فرصت است. آنها از «مزیت رقابتی» داشتن محصولات سالم‌تر برخوردار می‌شوند و مشتریان جدیدی را به خود جذب می‌کنند. آنها از شیوه‌‌ی بازاریابی «سهم بیشتر از بازار» به شیوه‌ی بازاریابی «سهم بیشتر از هر مشتری» می‌رسند. از آن سو، شرکت‌هایی که به این «تغییر» بی‌توجهی می‌کنند، ده سال بعد ناگهان متوجه‌ افت فروش خود می‌شوند و مجبور به «واکنش» می‌شوند: آنها مجبور به انتخاب از بین گزینه‌های محدودی می‌شوند و فرصت «ایجاد گزینه» را از دست می‌دهند.

در اتاق فکر چه اتفاقی می‌افتد؟

اتاق فکر، سفینه‌یی است که شما را به آینده می‌برد. در اتاق فکر به جای شیوه‌ی رایج یادگیری که منوط به آگاهی از تجارب گذشته است، شیوه‌ی جدیدی از یادگیری تجربه می‌شود: یادگیری از آینده،
معنای «یادگیری از آینده» این است که با «رصد کردن» تغییرات، شروع به فرضیه‌سازی می‌کنیم که آینده‌ چه چیزهایی را درزندگی ما تغییر خواهد داد:

• • در آینده چه نهادهایی از زندگی ما حذف خواهند شد؟
  • در آینده چه نهادهای جدیدی وارد زندگی ما خواهند شد؟
  • در آینده چه عاداتی از زندگی ما حذف خواهند شد؟
  • پیشرفت دانش و فن چه بیماری‌هایی را از میان خواهد برد؟
  • پیشرفت دانش و فن چه بیماری‌هایی را ایجاد خواهد کرد؟
• سوالاتی از این دست باعث می‌شوند ما با آینده‌ «ملاقات کنیم» و براساس احتمالاتی که آینده آبستن آنها است فرصت‌ها و تهدیدها را درنظر بگیریم و خود را برای آنها آماده کنیم.
  چه کسانی می‌توانند وارد این سفینه‌ی فضا – زمانی شوند؟
  ورود به اتاق فکر برای کسانی مجاز است که ویژگی‌های زیر را داشته باشند:
  1-ذهن باز (Open Mind)
  «مهارت تخیل» تعریف فشرده‌ی این ویژگی است. اعضای اتاق فکر باید بتوانند ذهن خود را برای پرواز آزاد بگذارند و دنیایی را که هنوز «فرا نرسیده است» مشاهده کنند. گرچه برای هدایت خیال دسترسی به اطلاعات و آمار و پایش روند تغییرات ضروری است، اعضای اتاق فکر نباید از این که به شرایط نامحتمل و ناممکن بیندیشند احتراز کنند.
  2-قلب گشوده (Open Heart)
  گروهی ازمردم به دلیل تعصبی که به باورهای موجود دارند، به دلیل منافعی که از وضعیت موجود می‌برند یا به دلیل ترسی که از تغییر دارند نسبت به تغییر و حرکت احساس بدی دارند. این افراد که همواره به یاد دنیای طلایی گذشته آه می‌کشند و معتقدند «دنیا بد شده است» و روز به روز هم بدتر می‌شود نمی‌توانند به هدایت سفینه کمکی کنند.
  3- اراده آزاد (Open Will)
  اراده‌ی آزاد، اراده‌یی است که تابع شرایط نباشد.
  اراده‌ی آزاد به معنای تعهد به خسته نشدن و ادامه دادن است. در اتاق فکر ما بارها تصور می‌کنیم که به بن‌بست رسیده‌ایم و گزینه‌‌ی دیگری غیر از گزینه‌های موجود وجود ندارد.
  بارها با این فکر مواجه می‌شویم که «کار دیگر نمی‌شود کرد» یا «راه دیگری وجود ندارد». اراده‌ی آزاد متعهد بودن به این است که هرگز تسلیم نشویم و کنترل را به قضا و قدر و سرنوشت نسپاریم و خود را همواره مسوول مدیریت زندگی بدانیم.

دکتر محمدرضا سرگلزایی – روان‌پزشک 

مطالب مرتبط 

• زندگی، فکر و دیگر هیچ
• سوء مدیریت و سبک تفکر
• تاریخ اندیشه_ تفکر سقراطی