بزرگ علوی
سیّد مجتبیٰ آقابُزرگِ علوی مشهور به بزرگ علوی (۱۳ بهمن ۱۲۸۲، تهران -۲۱ بهمن ۱۳۷۵، برلین) نویسندهٔ واقعگرا، سیاستمدار چپگرا، روزنامهنگار نوگرا و استاد زبان فارسی ایرانی بود که بیش از چهار دهه در آلمان زیست و به ترجمه، نقد و فرهنگنامهنویسی پرداخت.
او را همراه صادق هدایت و صادق چوبک، پدران داستاننویسی نوین ایرانی میدانند. بزرگ علوی در داستانهایش به نابسامانیهای اجتماعی میپردازد و شخصیتهای داستانهایش پویا و مبارز هستند.
بزرگ علوی در ۱۳۰۲ همراه پدرش به آلمان رفت و در رشته علوم تربیتی و روانشناسی ادامهٔ تحصیل داد تا در ایران آموزگار شود. یک سال بعد، بزرگ علوی به ایران بازگشت و در مدرسه صنعتی شیراز به تدریس زبان آلمانی پرداخت. او که از نسل نخستین دانشآموختگان ایرانیِ اروپا بهشمار میرفت، نخستین داستان برجستهاش، «سربازِ سُربی» را در دههٔ ۱۳۰۰ش نگاشت.
از سال ۱۳۰۸ در تهران، به تدریس و نویسندگی ادامه داد. در سال۱۳۱۰ با صادق هدایت آشنا شد و همراه مسعود فرزاد و مجتبی مینوی، گروه نوگرای ربعه را در برابر ادیبان سنتگرا برپا کرد، سپس بهطور مشترک با صادق هدایت و شین پرتو، مجموعه داستان انیران را در همان سال چاپ کرد.
در این دوران در مجله دنیا با تقی ارانی نیز همکاری میکرد . نخستین مجموعه داستان خود را در ۱۳۱۳ با عنوان چمدان نشر کرد که تأثیرپذیریاش از «صادق هدایت» و نظریات روانکاوی فرویدی در آن آشکار است. در اردیبهشت ۱۳۱۶ همراه گروه پنجاه و سه نفر دستگیر، محاکمه و به جرم پیروی از مرام اشتراکی (کمونیسم) به هفت سال زندان محکوم شد و تا شهریور ۱۳۲۰ (سقوط رضاشاه) در زندان ماند. بزرگ علوی در «ورقپارههای زندان» (۱۳۲۰/ ۱۹۴۱) که آن را پنهانی در زندان مینوشت به شرح زندگی روزانه و تجربهٔ زندانیان پرداخت.
در کتاب ۵۳ نفر نیز از دوران زندانش سخن میگوید و تصویری است از مبارزههای روشنفکران در دورهٔ پهلوی اول. بزرگ علوی شاهکار خود، رمان «چشمهایش» را در ۱۳۳۱/۱۹۵۲ چاپ کرد که رمانی است عاشقانه بر بستر مسائل سیاسی و مبارزاتی. علوی بههنگام کودتای ۲۸ مرداد به آلمان شرقی رفت و پس از مدتی، به استادی دانشگاه «هومبولت» در رشتهٔ زبان و ادبیات فارسی منصوب شد. در سالهای بعد، بزرگ علوی داستانهایی دربارهٔ امیدها و رنجهای مهاجران و آوارگان ایرانی در اروپا نگاشت.
برخی از آن داستانها را در مجموعههای میرزا و مجلهٔ کاوه منتشر کرد. در رمان سالاریها (۱۳۵۷/ ۱۹۷۸) بزرگ علوی دربارهٔ تحولات خانوادهای اشرافی در دهه ۱۳۰۰/ ۱۹۲۰ نوشت و در رمان موریانه (۱۳۷۲/۱۹۹۳)، واپسین سالهای پادشاهی ایران را از دید یک مقام ساواک بررسی کرد و در رمان «روایت» زندگی یک مبارز حزبی در سالهای پیش و پس از کودتای ۲۸ مرداد را نوشت که پس از مرگش در ۱۳۷۷/ ۱۹۹۸ چاپ شد.
مطالب مرتبط
لینک کوتاه مطلب: https://drsargolzaei.com/?p=414