تفکر سیستمی و ارزیابی کار آمدی آن در مدیریت جامعه و سازمان

نام کتاب: تفکر سیستمی و ارزیابی کار آمدی آن در مدیریت جامعه و سازمان

مولفان: سید جعفر مرعشی، وحیده بلیغ، علی غیاث آبادی

ناشر: سازمان مدیریت صنعتی

خوانش تاریخ اندیشه بشر، از غلبه دو جریان فکری مهم حکایت دارد: تفکر «تجزیه‌گرایانه» یا اتمیسم و تفکر «کل‌گرایانه» یا هولیسم. با ظهور مسیحیت، تفکر تجزیه گرایانه از رونق افتاد و با شروع رنسانس در اروپا و تلاش‌های روشنفکرانی مانند «گالیلئو گالیله» و «فرانسیس بیکن» این تفکر مجددا احیا شد و در عصر روشنگری نیز با تلاش‌های دکارت و نیوتن، شاخه جدیدی به نام تجزیه‌گرایی رونق گرفت و اتمیسم اعتلا یافت، چناچه که  این جریان فکری توانست موقعیت خود را به عنوان روشی مطمئن برای انجام مطالعات علمی تثبیت کند .

 در حقیقت اساس مطالعات علمی بر پایه نظریات «دکارت» قرار گرفت و بنابراین شد تا هر مساله‌ای تا جایی که امکان دارد به مساله‌های ساده‌تر و خردتر تقسیم‌شود. در دیدگاه تجزیه گرایی، پدیده‌ها متشکل از اجزا هستند و هیچ ویژگی را در هیچ مجموعه‌ای نمی‌توان یافت، مگر آن‌که آن ویژگی به‌گونه‌ای در اجزای مجموعه هم وجود داشته‌باشد.

اصل برقراری زنجیره علت و معلولی از ارکان اصلی این تفکر است اما با وجود دستاوردهای فراوان، در مسائلی با متغیرهای زیاد و یا زمانی که کل مورد توجه بود این سیستم مناسب به شمار نمی‌رفت. بنابراین با پیشرفت علوم و به دنبال آن بی‌نیازشدن رشته‌های علمی از یکدیگر و استقلال آن‌ها، به‌رغم این که تصور می‌شد بشر به دستاوردها و شیوه‌های حل مساله بیشتری دست پیداکنند اما چنین نشد و مشکلات پیچیده‌تر نیز گشتند. چرا چنین نشد؟

مطالعه کتاب «تفکر سیستمی و ارزیابی کارآمدی آن در مدیریت جامعه» پاسخی به این پرسش خواهدبود و ضرورت نیاز به تفکر سیستمی را برای رویارویی انسان مدرن و تحیر او در برابر پیچیدگی‌ها و چالش‌های غیرقابل نظام‌های موجود را شرح می‌دهد.

این کتاب در هشت فصل مجزا، به چگونگی شکل‌گیری تفکر سیستمی و مرور تاریخچه نگرش‌های علمی پیش از تفکر سیستمی می‌پردازد . همچنین رویکرد علومی مانند زیست شناسی، فیزیک، اقتصاد، مدیریت، سایبرنتیک یا مهندسی کنترل نسبت به تفکر سیستمی که محصول بحران علم در قرن بیستم به شمار می‌رفت، را تحلیل و تبیین می‌کند.

 از «سیستم و کاربردهای آن» تعریفی مشخص و جامعی ارائه داده و از منظر دیدگاه دانشمندان علوم مختلف به آن می‌پردازد. همچنین در فصلی از کتاب، روش شناسی سیستمی را به عنوان ابزار درک آشفتگی و پیچیدگی معرفی کرده و این موضوع را که چگونه می توان با استفاده از تفکر سیستمی بر آشفتگی سیستم‌های بزرگی مانند جامعه و سازمان چیره‌شد و مفروضات نهفته در آن را به چالش کشید را تبیین می‌کند.

از سوی دیگر، کار آمدی تفکر سیستمی در بخش‌هایی از کتاب مفصل توضیح داده شده‌است، و مولفان  جلوه‌های ناکار‌آمدی در تصمیم‌گیری‌های کلان جامعه را شفاف‌سازی می‌کنند، که بخش «مروری اجمالی بر اهم تحول‌های نظام اداری طی ۲۳ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی» از نمونه‌های خواندنی این بخش بوده و به مقایسه ویژگی‌های نظام اداری (وضع موجود) و وضعیت ایده‌آل و مطلوب پرداخته و اهمیت استفاده از تفکر سیستمی اشاره‌دارد .

در این کتاب علاوه بر آن که روش‌شناسی سیستمی  به عنوان راهکاری برای درک پیچیدگی‌ها و وضعیت آشوبناک نظام هستی معرفی و تشریح  می‌شود، از این رویکرد برای مدیریت کارآمد جامعه و دست‌یابی به یک سامانه مطلوب اجتماعی کمک گرفته می‌شود. در این بخش  مولفان هر گونه تلاش برای سامان‌دهی اجتماعی را در راستای پیوند معنادار میان ارکان جامعه یعنی دولت، جامعه مدنی و بخش سامان خصوصی، معرفی می‌کنند و با رویکرد سیستمی به وصف سه‌گانه‌های مرتبط با دولت، چیستی دولت، جامعه مدنی، سازمان‌های مردم نهاد و اشخاص می‌پردازند.

یکی از دغدغه‌های مهم مولفان این کتاب، استفاده از نگرش سیستمی برای منحل کردن آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی غیر قابل انکار جامعه امروز ما بود که شیوه اندیشیدنی متفاوت را می‌طلبد. به عقیده نگارنده‌های این اثر، تفکر سیستمی دانشی است که گونه متفاوتی از اندیشیدن را معرفی می‌کند که نه تنها رمزآلود و غیر قابل درک نیست، بلکه از روش‌های معمول ساده‌تر است و برای کسب آن، تنها تغییر چشم انداز ضرورت دارد.

• تفکر در تنگنا
• طبیعت ثانوی (علم مغز و معرفت بشر)
• مغالطات ( هنر فریب و اعمال نفوذ ذهنی )
• مغز بارانی، مغز آفتابی