نامکتاب: در کشور شوراها
نویسنده: دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن
انتشارات: یزدان
«دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن» متولّد ۱۳۰۴ ندوشن (یزد) است. ایشان دکترای خود را در رشته حقوق بین الملل از دانشکدهٔ حقوق دانشگاه سوربن پاریس دریافت کرده و در سال ۱۳۴۸ به دعوت پروفسور فضل الله رضا (رئیس وقت دانشگاه تهران) بر اساس تألیفاتی که در زمینهٔ ادبیات منتشر ساخته بود عضو هیأت علمی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران شد.
دکتر اسلامی ندوشن از ۲۸ مهر تا ۲۷ آبان ۱۳۵۲ بهدعوت «آکادمی علوم شوروی» به شهرهای مسکو، لنین گراد، دوشنبه، تاشکند، بخارا و سمرقند در اتحاد جماهیر شوروی سفر کردند و کتاب «در کشور شوراها» سفرنامهٔ ایشان در این سفر است.
در این سفرنامه، دکتر اسلامی ندوشن با نگاهی نقّاد ساختار فرهنگی و سیاسی اتحاد جماهیر شوروی را مورد بررسی قرار میدهد.
دکتر اسلامی ندوشن بیست سال پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی از این کشور بازدید میکند و گرههایی را در نظام سیاسی آن میبیند که در فروپاشی این امپراطوری عظیم نقش مهمی داشتند.
در صفحه ۱۶۹ کتاب چنین میخوانیم:
جشن ۷ نوامبر اتحاد جماهیر شوروی کمابیش معادل ۱۴ ژوئیه فرانسه است که روز فتح باستیل در انقلاب کبیر بوده است. فرانسوی ها این جشن را تبدیل به شادی و رقص و پایکوبی در خیابانها و شرابخواری و عیش کردهاند که سایهٔ پریده رنگی از جشنهای دیونیزوسی یونان و روم باستان دارد… اما در لنین گراد شبیه به چنین وضعی را نمیتوان دید… یک علّتش گمان میکنم تبلیغات شدید دولتی است که دربارهٔ این روز میشود و این خود نوعی عکس العمل نامساعد ایجاد میکند که منجر به بیتفاوتی میگردد. برنامههای رسمی، مجالی برای ابتکار عمل اشخاص باقی نمیگذارند. وقتی قرار باشد دولت از جانب مردم همهکار بکند، حتی شادی و ابراز احساسات، کار به جایی میکشد که مردم در همه چیز نمایندگی را به دولت واگذارند و خود کنار بنشینند.»
و در صفحه ۱۰۵ کتاب نیز میخوانیم:
«در نقّاشی بعد از انقلاب گرهای دیده میشود، نوعی محدودیّت موضوع، گویای آن که تا حدّی میشود جلو رفت و بیش از آن نه! هنر از انتخاب آزاد مایه میگیرد زیرا بنا به ماهیت خود مرز گسل است و قلمرویی به پهناوری طبیعت دارد. پس هر جا بخواهد سر فرود آورد همانطور خمیده میماند و حال آن که سِرّ حیاتش در گردنکشی و رسایی است.»
میبینید که نویسنده خطر جدّی دولتی شدن فرهنگ (آماس حکومت) و سانسور را دیده است و تذکر داده است. پیش از این در مقاله ای با عنوان «سانسور شایعه و سرمایه اجتماعی» راجع به خطر سانسور و از دست رفتن اعتماد عمومی صحبت کردهام، در مقالهای با عنوان «کودکان ابدی» نیز به آسیب «آماس حکومت» پرداختهام.
علاوه بر این دیدگاه نقّاد، کتاب «در کشور شوراها» از جنبهٔ دیگری نیز ارزشمند است:
دکتر اسلامی ندوشن در بازدید از موزهها و مراکز فرهنگی اطلاعات گران قدری راجع به هنر و ادبیات روسیه در اختیار مخاطب میگذارد، بنابراین به دوستان اهل فرهنگ که به روسیه، تاجیکستان و ازبکستان سفر میکنند پیشنهاد میکنم پیش از سفر این کتاب را بخوانند تا هنگام بازدید از این کشورها غنای فرهنگی تجربهشان بیشتر شود.
من این کتاب ارزشمند را اولین بار در سال ۱۳۶۹ خواندم و سوّمین بار در سال ۱۳۸۹. کتابی که در دست من است چاپ ۱۳۶۳ است. متأسفانه در جستجوی اینترنتی چاپ جدیدی از این کتاب پیدا نکردم، گویا کتاب در «سی و چند سال اخیر» تجدید چاپ نشده است! به همین دلیل فایل pdf کتاب در کانال تلگرام پیوست شده است.
دکتر محمدرضا سرگلزایی – روانپزشک
مطالب مرتبط
لینک کوتاه مطلب: https://drsargolzaei.com/?p=445
ادامه خواندن