زندگی حس غریبی است که یک مرغ مهاجر دارد
ﻣﺸﺎﻫﺪهی زﻧﺪگی ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺎ را در شگفتی و ﺣﻴـﺮت ﻓـﺮو میﺑـﺮد. ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺪون اﻳﻦﻛﻪ کسی ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺗﻐﺬﻳﻪی ﺻﺤﻴﺢ را آﻣـﻮزش دادهﺑﺎﺷﺪ ﻏﺬای ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮد را ﺑﺮمیﮔﺰﻳﻨﻨﺪ، آنﻫﺎ ﺗﻐﺬﻳـﻪی ﺳـﺎﻟﻢ را «ﺑـﻮ میﻛﺸﻨﺪ»! ﻣﺮﻏﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻓﺼﻞ، از ﻗﻠﻤﺮوی ﺳـﺎﺑﻖﺷـﺎن ﺑﻪ اﻗﻠﻴﻢ ﺟﺪﻳﺪی ﭘﺮ میﮔﺸﺎﻳﻨﺪ ﺑـﺪون اﻳـﻦﻛـﻪ «ﻧﻘـﺸﻪی راﻫﻨﻤـﺎ» و «ﻗﻄﺐﻧﻤﺎ» ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ! «ﺣﺲِ ﻏﺮیبی» در ﻫﺰاران ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﭘﺮواز آنﻫﺎ را ﻫﻤﺮاهی میﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ میرﺳﺎﻧﺪ!
ﭼﻪ ﻧﺎم اﻳﻦ ﺣﺲ ﻏﺮﻳﺐ را «ﻫـﺪاﻳﺖ الهی» بنامیم، ﭼـﻪ «ارادهی ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺣﻴﺎت» و ﭼﻪ «اﻧﺘﺨﺎب طبیعی»، در ﻫﺮﺻـﻮرت ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﻳﻜﺴﺎنی ﭘﺸﺖ اﻳﻦ ﻧﺎمﻫﺎ رخ میﻧﻤﺎﻳﺪ: « اﻳﻦ ﺣﺲ ﻏﺮﻳﺐ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤـﺎد اﺳﺖ».
ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺎس، ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازانِ ﺑﺴﻴﺎری ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﻫـﻢ ﺑﻪ ﻏﺮﻳﺰهاش ﺗﻜﻴـﻪ ﻛﻨـﺪ ﻫـﻢﭼـﻮن ﻣﺮﻏـﺎن ﻣﻬـﺎﺟﺮ، ﻣﻘـﺼﺪ ﺧـﻮد را ﺑــﻪ درستی ﭘﻴــﺪا میﻛﻨــﺪ. از ﻧﻈــﺮ آﻧــﺎن دلیل ﮔــﻢ گشتگیها و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎنیﻫﺎی زندگی ﺑﺸﺮی اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ، ﻏﺮﻳﺰهی ﺧﻮد را ﭘﺴﺖ و ﺣﻴﻮانی دانسته و ﺳﻌﻲ در ﺳـﺮﻛﻮب و ﻣﻬـﺎر آن ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ درواﻗﻊ، ﺑﺸﺮ ﻧﻘﺸﻪی راﻫﻨﻤﺎی ﺧﻮد را ﻣﺨﺪوش ﻛـﺮده و ﻗﻄـﺐﻧﻤـﺎی ﺧﻮد را ﺷﻜﺴﺘﻪ اﺳﺖ و آنﮔﺎه ﮔﻢ ﮔﺸﺘﻪ وﺣﻴﺮان شده:
از ﻫﺮﻃﺮف ﻛﻪ رﻓﺘﻢ ﺟﺰ وﺣﺸﺖام ﻧﻴﻔﺰود
زﻳﻨﻬﺎر از اﻳﻦ ﺑﻴﺎﺑﺎن وﻳﻦ راه بیﻧﻬﺎﻳﺖ
ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ، اﺣﺴﺎﺳﺎت را ﭘﺎﻳـﻪی اﺧـﻼق ﻗـﺮار دادهاﻧـﺪ و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ زﻧﺪگی ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪی اﺣﺴﺎﺳﺎت، ﺳﺎﻟﻢ واﺧﻼقی است.
آﻳﺎ میﺗﻮان ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺮد؟
«ﻣﻮﻻﻧﺎ» در «ﻣﺜﻨﻮی ﻣﻌﻨﻮی» ﺣﻜﺎﻳﺖ دﺑﺎغی را میآورد ﻛﻪ ﮔـﺬارش ﺑﻪ «ﺑﺎزارﻋﻄﺎران» اﻓﺘﺎد. ﮔﺮﭼﻪ اﻏﻠﺐ ﻣﺮدم از اﺳﺘﺸﻤﺎم ﻋﻄﺮ ﺑﺨـﻮر و ادوﻳﻪ ﺣﺎلِ ﺧﻮبی ﭘﻴﺪا میﻛﻨﻨﺪ، دﺑﺎغ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺑـﻮی ﻓـﻀﻼت ﺣﻴﻮاﻧـﺎت ﺳﺮوﻛﺎر داﺷﺖ ﺣﺎﻟﺶ ﺑﻪﻫﻢ ﺧﻮرد!
آن ﻳﻜﻲ اﻓﺘﺎد بیﻫﻮش و ﺧﻤﻴﺪ ﭼﻮن ﻛﻪ در ﺑﺎزارِ ﻋﻄﺎران رﺳﻴﺪ
ﺑﻮیِ ﻋﻄﺮش زد ز ﻋﻄﺎرانِ راد ﺗﺎ ﺑﮕﺮدﻳﺪش ﺳﺮ و ﺑﺮ ﺟﺎ اﻓﺘﺎد
ﻫﻢﭼﻮ ﻣﺮدار اوﻓﺘﺎد او بیﺧﺒﺮ ﻧﻴﻢ روز اﻧﺪر ﻣﻴﺎنِ رﻫﮕﺬر
«ﻋﻄﺎران» ﺑﻪ دورش ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺮیک طباطتی میﻛﺮد ﻛـﻪ اﻏﻠـﺐ اﻳﻦ ﻃﺒﺎﺑﺖﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﭼﻴﺰی ﺧﻮﺷﺒﻮ ﺑﻮد، ﻏﺎﻓﻞ از اﻳﻦﻛﻪ ﻋـﺎدت اﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﻪ ﺑﻮی ﺑﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت و واﻛﻨﺶﻫـﺎی او ﻏﻴﺮﻋﺎدی ﺑﺎﺷﺪ:
ﺟﻤﻊ آﻣﺪ ﺧﻠﻖ ﺑﺮ وی آن زﻣﺎن
ﺟﻤﻠﮕﺎن ﻻحول ﮔﻮ، درﻣﺎن ﻛُﻨﺎن
آن ﻳﻜﻲ ﻛﻒ ﺑﺮ دلِ او میﺑﺮاﻧﺪ
وز ﮔُﻼب آن دﻳﮕﺮی ﺑﺮ وی ﻓﺸﺎﻧﺪ
او نمیدانست ﻛﻪاﻧﺪر مرﺗَﻌﻪ
از ﮔُﻼب آﻣﺪ ورا آن واﻗﻌﻪ
آن ﻳﻜﻲ دﺳﺖاش همی ﻣﺎﻟﻴﺪ و ﺳﺮ
آن دﮔﺮ ﮔﻪ ﮔﻞ همی آورد ﺗَﺮ
آن ﺑﺨﻮرِ ﻋﻮد و ﺷﻜﺮ زد ﺑﻪ ﻫﻢ
و آن دﮔﺮ از ﭘﻮﺷﺶاش میﻛﺮد ﻛﻢ
ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮادر دﺑﺎغ از ﻣﺎﺟﺮا ﺑـﺎﺧﺒﺮ میﺷـﻮد و از آنﺟـﺎ ﻛـﻪ ﻋـﺎدات ﺑﺮادرش را میداﻧﺪ راهﺣﻞِ دﻳﮕﺮی را ﺑﺮمیﮔﺰﻳﻨﺪ :
ﻳﻚ ﺑﺮادر داﺷﺖ آن دﺑﺎغِ زﻓﺖ
ﮔُﺮﺑُﺰ و داﻧﺎ ﺑﻴﺎﻣﺪ زود ﺗﻔﺖ
اﻧﺪﻛﻲ ﺳﺮﮔﻴﻦِ ﺳﮓ در آﺳﺘﻴﻦ
ﺧﻠﻖ را ﺑﺸﻜﺎﻓﺖ، آﻣﺪ ﺑﺎ حنین
ﮔﻔﺖ ﻣﻦ رﻧﺠﺶ همی داﻧﻢ ز ﭼﻴﺴﺖ
ﭼﻮن سبب دانی دوا ﻛﺮدن جلیﺳﺖ
ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﺴﺖاش اﻧﺪر ﻣﻐﺰ و رگ
ﺗﻮی ﺑﺮ ﺗﻮ، ﺑﻮیِ آن ﺳﺮﮔﻴﻦِ ﺳﮓ
ﭼﻮن ﺟُﻌُﻞ ﮔﺸﺘﻪﺳﺖ از ﺳﺮﮔﻴﻦکشی
از ﮔُﻼب آﻳﺪ جعل را بیهُشی
ﻫﻢ از آن ﺳﺮﮔﻴﻦِ ﺳﮓ داروی اوﺳﺖ
ﻛﻪ ﺑﺪان او را همی ﻣﻌﺘﺎد و ﺧﻮﺳﺖ
«ﻣﻮﻻﻧﺎ» در اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺷﻴﺮﻳﻦ، ﭘﻨﺪﻣﺎن میدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻣـﺬاقِ ﻣﺎ ﺧﻮش اﺳﺖ ﻟﺰوﻣﺎً ﭘﺎﻛﻴﺰه و ﻣﻄﻬـﺮ ﻧﻴـﺴﺖ و ﻫﺮﭼـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﺬاقِ ﻣـﺎ ﻧﺎﺧﻮش اﺳﺖ ﻟﺰوﻣﺎً ﻣﻀﺮ و آﻟﻮده نمیﺑﺎﺷﺪ.
ذاﺋﻘﻪ و ﺳﻠﻴﻘﻪ وﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺎ ﺑﻪ آﺳﺎنی ﻓﺮﻳـﺐ میﺧـﻮرد و ﻣﻨﺤﺮف میﺷﻮد یک ﻓﺮد ﺳﻴﮕﺎری، از ﺑﻮی دود ﺳﻴﮕﺎر اﻛـﺮاه ﻧـﺪارد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﮕﺎر اﺣﺴﺎسِ ﺧﻮبی دارد، آﻳﺎ او میﺗﻮاﻧﺪ اﺣـﺴﺎسِ ﺧـﻮد را «ﻫﺪاﻳﺖ الهی» ﺑﺪاﻧﺪ؟!
«ژان ﭘــﻞ ﺳــﺎرﺗﺮ» ﻓﻴﻠــﺴﻮف؛ روانﺷــﻨﺎس و ﻧﻮﻳــﺴﻨﺪهی ﺑﺮﺟــﺴﺘﻪی ﻓﺮاﻧﺴﻮی و از ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاران ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻜﺮی «اﮔﺰﻳﺴﺘﺎﻧﺴﻴﺎﻟﻴﺴﻢ» میﮔﻮﻳـﺪ ﺑﺮﺧﻼف ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻛﻪ ﻫﻤﺎنی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑﺎشند (Being-in-itself) اﻧﺴﺎن در اﺑﺘﺪای ﻣﺴﻴﺮِ ﺗﻜﺎملیاش آﻓﺮﻳﺪه ﺷـﺪه ( Being-for-itself) و ﻧﻪ در ﻛﻤﺎل ﻧﻬﺎییاش.
اﻧﺴﺎن، ﺣﻴﻮان ﻣﺘﻮﻟﺪ میﺷﻮد و ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب و ﺗﻼش ﺧـﻮدش اﻧﺴﺎن ﺑﺸﻮد ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﻣﺎ در وﺿـﻌﻴﺖ «ﺣﻴـﻮان ﺑﺎﻟﻔﻌـﻞ و اﻧـﺴﺎن ﺑﺎﻟﻘﻮه» ﻣﺘﻮﻟﺪ میﺷﻮﻳﻢ و اﻧﺴﺎن ﺷﺪنِ ﻣﺎ یک ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﺳـﺖ ﻧـﻪ یک واﻗﻌﻴﺖ.
«ژاک ﻻﻛﺎن» روانﻛﺎو زﺑﺎنﺷﻨﺎس ﻓﺮاﻧﺴﻮی اﻋﺘﻘﺎد دارد روانِ ﺑﺸﺮی سه ﺟﺰء دارد :« ﻏﺮﻳﺰه، زﺑﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ».
ﻏﺮﻳﺰه ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎیی نمیﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﻫـﺪاﻳﺖ ﻛﻨـﺪ. ﻏﺮﻳـﺰه ﺑـﺎ اﺑـﺮاز زﺑـﺎن میﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ و در ﻃﻮل ﺗـﺎرﻳﺦ ﻣﻨﺠـﺮ ﺷﻮد. ﺣﺎﺻﻞِ ﻏﺮﻳﺰهی ﺗﻌﺎﻣﻞﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻫﻤﺮاه ﺷﺪه ﺑـﺎ «ﻋﺒـﺮت ﺗـﺎریخی» ﻣﻨﺠﺮﺑﻪ اﻳﺠﺎد «خرَد جمعی» میﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺎم آن را میﺗﻮان «ﻫـﺪاﻳﺖ الهی» ﮔﺬاﺷﺖ.
ﻣﻠﺖﻫﺎیی ﻛﻪ ﺣﺎﻓﻈﻪی ﺗﺎریخی ضعیفی دارﻧﺪ ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ یک اﺷﺘﺒﺎه را ﺗﻜﺮار میﻛﻨﻨﺪ و از یک ﭘﺮﺗﮕﺎه ﺑﻪ زﻣﻴﻦ میاﻓﺘﻨﺪ!
اﻓﺮادی ﻛﻪ اﻫﻞ ﮔﻔﺖ وﮔﻮ و ﺗﻌﺎﻣﻞ زﺑـﺎنی ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ در«ﺟﻬـﻞِ ﻣﺮﻛـﺐِ ﺧﻮد» ﺗﺎ اﺑﺪ میﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺧﻄﺎﻫﺎی وﺣـﺸﺘﻨﺎکﺧـﻮد را دوﺑـﺎره ﻣﺮﺗﻜـﺐ میﮔﺮدﻧﺪ!
«ﻏﻔﻠﺖ از ﺗﺎرﻳﺦ» و «ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﻢاندیشی و ﮔﻔﺖ وﮔﻮی آزاد» ﻣﺎ را از ﭘﺮﺗﮕﺎه ﻓﺮو ﺧﻮاﻫـﺪ اﻧـﺪاﺧﺖ و ﺧـﻮدفریبی ﺧﻄﺮﻧـﺎکی اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑﻪﺟﺎی اﺳﺘﻔﺎده از «ﺧﺮد جمعی» ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻤﺎن ﮔﻮش ﺑﺴﭙﺎرﻳﻢ:
ﻣﺎ ﻣﺮغ ﻣﻬﺎﺟﺮ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ،بنی آدﻣﻴﻢ!
مطالب مرتبط
لینک کوتاه مطلب: https://drsargolzaei.com/?p=130
