چشم تاریخ
شاملو در برابر سانسور
«احمد شاملو» اغلب مجبور میشد که عنوان سـرودههـایش را، بـه خاطر جو و فضای خفقان عوض کند. شاعری که بسیاری از سرودههایش، شرح و توصیف مردان مبارزی است که ترور یا اعدام شده اند. اهمیت این شعرهای سیاسی و اجتماعی در این اسـت کـه هرچنـد بـه مناسبت واقعهٔ خاصی سروده شدهاند امّا قدرت تعمیم در زمانها و مکانهای دیگر را هم دارند.
نمونههای زیادی از این خودسانسوری در مجموعه شعرهای او هست و خود او برخی از این مـوارد را شـرح داده است. در شرحی که در باب شعر «مرگ نازلی» نوشته، توضیح داده است که جهت گریز از سانسور به جای «وارتان» از اسم «نـازلی» اسـتفاده کـرده اسـت. شـعر، نخست مرگ نازلی نام گرفت تا از سدّ سانسور بگذرد امّا این عنوان شعر را به تمام وارتانها تعمیم داد و از صورت حماسهٔ یک مبارز بهخصوص درآورد. دربارهٔ «آمان جان» که در شعری به همین نام و در مجموعهٔ «هوای تـازه» آمـده اسـت، شاملو بعدها نوشت:
آبایی دبیر ترکمنی بود که نیمههای دههٔ۲۰ در گرگان به ضرب گلوله کشته شد.
شـبی که قرار بود معترضان به حکومت، نمایشنامهای را بر صـحنه آورنـد، ناگهـان فرمانـدار وقـت دستور ممانعت از اجرای نمایش را صادر کرد، کار به اعتراض مردم و دخالت پادگان کشید، درگیری شدت یافت و آبایی مورد اصابت گلوله قرار گرفت و همان دم به قتل رسـید. این شعر، برای جلوگیری از سانسور به «آمان جان» تغییر یافت و آمان جان قهرمان اساطیری در یکی از افسانههای ترکمنی معرفی شد. شاملو دربارهٔ شعر «۲۳» میگوید:
«این شعر شبانگاه کشتاری نوشـته شـد کـه ارتـش در ۲۳ تیرمـاه ۱۳۳۰ در تهران به راه انداخت. کشتار معترضانی که در اعتراض به ورود نمایندهٔ رئـیس جمهـور امریکا به تهران راهپیمایی بـه راه انداختنـد. این شـعر بلافاصـله در جزوههایی انتشار یافت و بعدها با حذف و دستکاریهایی که بتواند آن را از قیچی سانسور نظام پلیسی به در برد، در ابتدای مجموعـهٔ مرثیـههـای خـاک گذاشـته شـد. نمونههای دیگری هم هست که شاملو، هم به خاطر سانسور و هم تعمیم آن شخصیت، نام قهرمان را به صورت سمبلیک آورده است، از جمله «قصیدهای برای انسان ماه بهمن» (بـه مناسبت روز 14 بهمن، سالگرد قتل دکتر ارانی در زندان) ، «مرثیه» (برای نوروز علی غنچه)، «زبان دیگر» (به یاد خسرو گل سرخی)، «سرود ابراهیم در آتش» (اعدام مهدی رضـایی در میدان تیر چیتگر) و «خطابهٔ تدفین» (اعدام خسرو روزبه).»
منبع: مقالهٔ «بررسی و تحلیل ساختاری و محتوایی عنوان در سرودههای احمد شاملو»: «علی محمّدی» – «طاهره قاسمی دورآبادی»، نشریهٔ ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال ششم، شمارهٔ سوم، پاییز 1395 ،77-97
مطالب مرتبط
- روشنفکر کیست؟
- سکوت تقوای ما نیست
- تقی ارانی
- میرزا محمد فرخی یزدی
- شعر معاصر و خصلتهای روانشناسانهی انسان ایرانی در سدهی اخیر
- کار روشنفکری به مثابه بندبازی
لینک کوتاه مطلب: https://drsargolzaei.com/?p=408
