شکرانه را که چشم تو روی بتان ندید!

شکرانه را که چشم تو روی «بتان» ندید!

فرانسیس بیکن (۱۶۲۶- ۱۵۶۱) فیلسوف و سیاستمدار برجسته بریتانیایی چهار منبع خطا در تفکر بشری را با عنوان «چهار بت» طبقه بندی کرد:

– بت‌های غار idols of the cave
– بت‌های قبیله idols of the tribe
– بت‌های بازاری idols of marketplace
– بت‌های نمایشی idols of the theater

* بت‌های غار، سوگیری‌هایی هستند که از تجربه شخصی ناشی می‌شوند مثلا اگر منزل و محل کار شما در منطقه‌ای از شهر واقع شده باشد که در آن منطقه پرخاشگری و بزهکاری فراوان است شما آمار پرخاشگری و بزهکاری را بیش از حد واقعی تخمین می‌زنید.

* بت‌های قبیله، سوگیری‌هایی هستند که از ماهیت انسان ناشی می‌شوند مثلا چون انسان زمین زیر پای خود را ثابت ادراک می‌کند و خورشید را در آسمان در حال حرکت می‌بیند هزاران سال تصور می‌کرد که خورشید به دور زمین می‌گردد.

* بت‌های بازاری، سوگیری‌های ناشی از معنای سنتی کلمات هستند. مثلا رواج ترکیب «قول مردانه» تلویحا این سوگیری را ایجاد می‌کند که مردان به تعهدات خود بیش از زنان پایبندند.

* بت‌های نمایشی، سوگیری ناشی از پذیرش کورکورانه فرامین مراجع قدرت یا اکثریت جامعه است. مثلا وقتی بخش زیادی از جامعه مدل لباس خاصی را به تن می‌کنند شما هم به پوشیدن آن مدل لباس گرایش بیشتری پیدا می‌کنید.

توجه به مدل «چهار بت» بیکن به ما کمک می‌کند که از فرو افتادن در برخی از این گودال‌ها پیشگیری کنیم.

مثلا توجه به ارقام و آمار کمک می‌کند که گرفتار سوگیری‌های ناشی از تجربه شخصی نشویم، فلسفه تحلیلی کمک می‌کند که گرفتار افسون واژه‌ها نگردیم، دانستن «اپیستمولوژی ژنتیک» باعث می‌شود که نواقص شناختی‌مان را بهتر بشناسیم و دانستن «روان‌شناسی اجتماعی» کمک می‌کند که در بند زنجیرهای نهادهای قدرت و افسون تقلید از جمع گرفتار نمانیم.

پی‌نوشت: منظور از اپیستمولوژی ژنتیک رویکردی است که «ژان پیاژه» زیست‌شناس، زبان‌شناس و روان‌شناس سوئیسی پایه‌گذاری کرد. این روش بستر زیستی (بیولوژیک) شناخت انسانی را مطالعه می‌کند و به ما یاری می‌رساند که بفهمیم ذهن رشد نیافته و ذهن رشد یافته چه تفاوت‌هایی در دریافت و پردازش اطلاعات دارند.

دکتر محمدرضا سرگلزایی ـ روان‌پزشک 

مطالب مرتبط 

• مراقب «بازاریابی اجتماعی» طبقه حاکم باشید!
• گرامشی، هژمونی و فرودستان پرستش‌گر
• به اعداد اعتماد کنیم
• تهدیدی علیه بهداشت روان!