مناره‌های وارونه

معرفی کتاب

نام کتاب: مناره های وارونه

نویسنده: یاسر فراشاهی نژاد

ناشر: طرح نو

مرکز پخش: کتابسرای دشتی- 02166490660

«….. ما هم فیلم­های تبلیغاتی تولید می­‌کنیم. هرچه بیشتر می­‌سازیم و بیشتر پول می­‌سازیم. کار ما هنر-‌صنعت است. اصلا هنر غیرصنعتی به درد لای جرز هم نمی­‌خورد. این را یک منتقد در شبکه چهار می­‌گفت که الان نامش را به‌خاطر ندارم.

این وعده را به شما می­‌دهم که خبرهای خوبی در راه است. می­‌خواهم به یاری دوستان یک سریال را کلید بزنیم. بعد از آن هم کارهای سینمایی و شهرت و ثروت و… اما خوب هرچیزی هزینه دارد…یکی باید وقتش را هزینه کند، یکی مثل من پول و اعتبارش را و دیگری… دوستان عزیز؛ همین‌طور که می‌دونید من از صفر شروع کردم. از کارگری؛ دنیای ما دنیای پیشرفت است. شرایط برای همه آماده است فقط خودت باید بتونی راهت رو پیدا کنی. من اگه هدف نداشتم و تلاش نمی­‌کردم الان یه کارگر ساده بودم…»

نرگس هنوز با انگشتش ور می­‌رفت. ته‌مانده برچسب «فروشی» از دستش پاک نمی­شد. از یک هفته پیش این سومین‌بار بود که این حرف­‌ها را می­‌شنید. البته دوبار قبل را آقای تهیه‌کننده پشت تلفن به او گفته بود…

نرگس احساس می­‌کرد آقای «د» این حرف‌ها را به او می­‌زند. نرگس فکر کرد دیگران هم احتمالا می­‌دانند که بیشتر نظر تهیه‌کننده به نرگس است. احتمالا همه اکنون دارند به نرگس فکر می­‌کنند. به آینده درخشان او در سینما. اگر روزی معروف و محبوب شد شاید بتواند از دست این تهیه‌کننده هم خلاص شود. و از دست خواب­‌هایی که مدام به سراغش می­‌آمد. این خواب­‌ها چون سکانس­های فیلم تبلیغاتی بارها و بارها تکرار می­‌شد. حتی در بیداری؛ حتی وقتی برای لحظه‌­ای چشم روی هم می­‌گذاشت. کارگردان تازه‌­کار و تازه فارغ­‌التحصیل از دانشکده هنر، با آن زلف­‌های درهم و ریش‌های مجعّد، مدام کات می­‌داد. نرگس از داخل یک کمپوت هلو بیرون می­‌پرید و آقای «د» با یک لباس رکابی و پشم‌هایی که مثل سیم ظرفشویی از شانه­‌هایش بیرون زده بود، با یک چنگال به نرگس نزدیک می­شد و بعد کات…. گویی دیگر به خواب­‌هایی از این دست معتاد شده بود…..

 کتاب مناره‌های وارونه مجموعه‌ای است از چند داستان کوتاه که با شعری سپید گشوده می‌شوند، سبکی که یاسر فراشاهی‌نژاد از ادبیات کلاسیک ایران به ادبیات مدرن آورده است. بیشتر داستان‌های این کتاب حول محور دغدغه‌های وجودی (اگزیستانسیال) می‌گردند و محتوایی سورئال دارند. داستان‌های «از رؤیا تا رؤیا»، «تا پایان وقت اداری» و «پنجره» از عشق و تنهایی می‌گویند.

جستجوی عشق‌های اسطوره‌ای و افسانه‌ای در جهان مدرن و زندگی کلان‌شهری انسان مدرن را دچار ناکامی و نامرادی و تلخکامی می‌کند. اگر بخواهیم با طرحوارۀ «نیمۀ گمشدۀ من» عشق را جستجو کنیم و قواعد عصر صنعتی و فراصنعتی را نپذیریم هرچه بیشتر عشق را بجوییم بیشتر احساس غربت و تنهایی می‌کنیم، وضعیتی که در فیلم‌های سینمایی «همچون یک عاشق» عباس کیارستمی، «سکس و فلسفه» محسن مخملباف، «فرشتگان هبوط‌کرده»‌ی ونگ کار وای و «زمان» کیم کی دوک به خوبی تصویر شده‌اند.

داستان‌های «فاخته»، «مناره‌های وارونه» و ایضاً «پنجره» هریک به شکلی به موضوع مرگ می‌‌پردازند، موضوعی که محور بسیاری از مباحثات فلسفی است، تا جایی که پیش‌افلاطونیان حکمت را خاصّ کسانی می‌دانستند که پیش از مرگ جسمانی به مرزهای مرگ نزدیک شده‌اند و افلاطون فلسفه را مشق مرگ می‌دانست و «موتوا قبل أن تموتوا»‌ی معروف هم از همان‌جا به ما به ارث رسیده است. اما در جهان «افسون‌زدایی شدۀ» ماکس وبری، مرگ هم «افسون‌زدایی» شده است و به جای دروازه‌ای به دیگرسو، دخمه‌ای است تاریک در برج خاموشان. تصاویر مرگ در داستان‌های فراشاهی‌نژاد از این جنس هستند.

و امّا من که بیشتر علایق رئال و دغدغه‌های اجتماعی دارم داستان «نرگس» این کتاب را بیش از بقیۀ داستان‌ها پسندیدم، داستانی راجع به «گفتمان کالایی موفقیت»، گفتمانی که از رسانه‌های حکومتی گرفته تا شبه‌روان‌شناسان درباری مبلّغ آن هستند؛ گفتمانی که به گفتۀ زیگموند باومن –فیلسوف لهستانی تبار- منطق مصرفی را به مناسبات بین واژگانی بسط می‌دهد. سيكل معيوب نسل سوّم كاپيتاليسم (سرمایه‌داری مصرفی) این است: »ما توليد می‌كنيم تا مصرف كنيم و مصرف می‌كنيم تا توليد كنيم!» در سرمایه‌داری پساصنعتی، ماشين‌ها باری را كه بر دوش «بردگان» بود به دوش گرفتند امّا به «بردگان» وظيفۀ جديدی محول شد: خريد بيش از نياز!

به راه افتادن رسانه‌های فراگير در عصر فراصنعتی اين فرصت را به صاحبان سرمايه داد كه شعبدۀ خود را به راه بيندازند و در اين بازی، قرار شد سهم بيشتری به زنان داده شود زيرا زنان به دليل تربیت جنسیت‌محور و فرهنگ به ارث رسیده از عصر حرمسرا‌داری بیشتر نگران جذابیت و زیبایی جنسی خود هستند و بیشتر تسخیر و تسلیم طرحواره‌هایی می‌شوند که بدن زن را همچون کالا قیمت‌گذاری می‌کنند. تبليغات نظام سرمايه‌داری كه براي تبليغ يك كيف تمام برجستگي‌ها و فرو‌رفتگی‌های بدن زنان «نمونه» (مدل) را آگرانديسمان می‌كند، فرهنگ «نمايش جنسی» يا به تعبير روانپزشكی (exhibitionism) را رواج می‌‌دهد، گرچه شيوع بالای اين نوع «خودنمايی جنسی» -‌كه در عصر شكار ضرورت بود و در عصر فراصنعتی غير ضروری است- باعث می‌شود كه منابع روانشناسی و روانپزشكی نيز کمتر به اين همه‌گیری فرهنگی-رسانه‌ای نمايشگری جنسی بپردازند.

در داستان کوتاه «نرگس» با طنزی نیشدار این خرید و فروش بردگان جنسی و گفتمان موفقیت زمانۀ ما روایت می‌شود:

«ببین عزیزم. بذار یه چیزی رو برای اولین بار بهت بگم. کسی نمی‌تونه از صفر شروع کنه. من این چرت و پرتا رو برای خر کردن گروه می­‌گم. اینا باید انگیزه داشته باشن که کار کنن. ولی تو با بقیه فرق می‌کنی واسم. بذار راستش رو بهت بگم. من به پشتوانه بابام الان اینجا نشستم. من هرچی دارم از اون خدابیامرز دارم. خوبه بقیه فکر کنن من یه آدم خود ساخته‌­ام ولی واقعیت اینه که کسی نمی‌تونه از صفر شروع کنه. تو با من به همه‌­جا می­‌رسی…»

و در انتهای کتاب، داستان «اعتراف‌نامه» هم ریشخندی است بر نهادها و روندهای اجتماعی که اقتدار خود را از آن می‌گیرند که کسی همچون سقراط و ولتر آن‌ها را به چالش نمی‌کشد.

دکتر محمدرضا سرگلزایی- روانپزشک