نبرد بر سر تاج

«نبرد بر سر تاج»

«مهدی سحابی» مترجم کتاب «دانه زیر برف» «اینیاتسیو سیلونه» در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته است موضوع «نهضت و نظام» را مطرح می‌کند.

از نظر او هر جنبش سیاسی – اجتماعی تا زمانی که در جایگاه فرو ریختن کاخ نظام پیشین است پویا و پذیرنده است اما زمانی که تاج از سر نظام پیشین برداشت و خود از جایگاه نهضت به جایگاه نظام رسید بسته، جزم اندیش (Dogmatic)، پارانویید و خودشیفته می‌شود.

بر اساس این تحلیل، ما در مدار بسته‌ای گیر افتاده‌ایم که هر نهضتی اگر به پیروزی برسد سرنوشتی جز همان تحجّر و جمودی که بر آن شوریده بود ندارد.

اما «اریک فروم» (فیلسوف و روانکاو آلمانی) نهضت‌ها را به دو دسته تقسیم می‌کند: نهضت‌هایی که یک یاغی (Rebel) آنها را هدایت می‌کنند، در مقابل نهضت‌هایی که یک انقلابی (Revolutionary) سکان هدایت آنها را در دست دارد.

اریک فروم این گونه «یاغی» و «انقلابی» را از همدیگر تفکیک می‌کند:

«منظور من از یاغی کسی است که با صاحبان قدرت موجود در می افتد ولی دوست دارد که خودش یکی از آن صاحبان قدرت شود تا دیگران از او اطاعت کنند. یاغی ستایش‌گر قدرت است. یاغی پیش از به دست آوردن قدرت عصیان‌گر و رادیکال است ولی به محض این که برای خود قدرتی دست و پا می کند محافظه‌کار و مدافع وضع موجود می‌شود. اما یک فرد انقلابی کسی است که چنین وضعیت متناقضی ندارد چرا که خود را از میل به تسلط بر دیگران و وابستگی به قدرت آزاد کرده است. او فردی مستقل است و تمایلی به تسلط بر دیگران ندارد.»

شاید آنچه باعث شده که خیلی‌ها سرنوشت خوبی را برای اعتراضات اجتماعی متصّور نباشند این است که تعداد رهبرانی که با تعریف اریک فروم «یاغی» بوده‌اند خیلی بیشتر از رهبرانی است که بنا به تعریف او «انقلابی» بوده‌اند.

جنون قدرت «استالین»، «مائو»، «قذافی»، «کاسترو» و «موگابه» چنان نمایش پر سر و صدایی در تاریخ ایجاد کرده است که اغلب ما نام رهبران فروتنی همچون «جواهر لعل نهرو»، «واتسلاو هاول» و «لخ والسا» را فراموش می‌کنیم، کسانی که از «بت شکنی» آغاز کردند ولی سفر قهرمانی آنها با «بت شدن» به پایان نرسید.

آنها عمیقا درک کردند که مهم نیست «چه کسی» باشی، اگر «فرایند مشروطیت» را کنار بگذاری و تاج قدرت نظارت را بر سر بگذاری دیری نمی گذرد که در آینه همان هیولایی را می‌بینی که روزی از او نفرت داشتی.

پی‌نوشت:

* کتاب «دانه زیر برف» اینیاتسیو سیلونه با ترجمه مهدی سحابی توسط انتشارات امیرکبیر چاپ شده است. این کتاب ادامه‌ی کتاب نان و شراب است.

* مطلبی را که از اریک فروم نقل کردم مربوط است به کتاب «رسالت زیگموند فروید» اریک فروم که با ترجمه فرید جواهر کلام و توسط شرکت انتشارات علمی فرهنگی منتشر شده است.

* پیش از این راجع به جواهر نعل نهرو یادداشتی نوشته ام با عنوان «آن کس که نداند و نداند که نداند».

دکتر محمدرضا سرگلزایی _ روان‌پزشک