واقعگرایی
در بین متخصصان «برنامه ریزی عصبی-کلامی» ( NLP) جملهی معروفی وجود دارد:
«The map is not the territory» معنای این جمله این است: «طراحی كه ما از جهان در ذهنمان داریم، با جهان آن گونه كه واقعاً هست، متفاوت است». اغلب ما پدیدهها را آن گونه كه هستند، نمیبینیم بلكه آنها را بهگونهای میبینیم كه با «پیش فرضهای ما» درمورد زندگی جور دربیاییند.
به قول «ادوارد دوبنو» متخصص برجستهی فراشناخت، ما بیش از آنكه سعی كنیم با اطلاعات و دادههای موجود، به گزارههایی دربارهی زندگی دست پیدا کنیم، ابتدا گزارههایی را در مورد زندگی اتخاذ میكنیم و آنگاه براساس آن گزارهها، به اطلاعات و پدیدهها مینگریم؛ هر پدیدهای كه با گزارهی انتخابی ما جور باشد را در كلكسیون ذهنمان قرار میدهیم و هر پدیدهای كه با گزارهی انتخابیِ ما جور نباشد را كنار میگذاریم!
هروقت كه برای نتیجه گیری راجع به موضوعی با اطلاعات ناكامل مواجه میشویم، بهجای این كه به دنبال جمعآوری اطلاعات بیشتر باشیم، به حدس و گمان متوسل میشویم و به جای كشف واقیعت، واقعیتی را كه دلمان میخواهد، خلق میکنیم!
«ادوارد دوبنو» عقیده دارد كه اغلب ما از «اندیشیدن»، استفادهی اصولی نمیكنیم، «تفکر» ما مانند دستگاهی است كه باید روش استفادهی درست از آنرا بیاموزیم درغیر این صورت، این دستگاه، كارآیی بالایی برای ما نخواهد داشت. به همین دلیل «دوبنو» در كتابهای «درسهای درست اندیشیدن» و «شش كلاه برای فكر كردن» به آموزش اصول تفكر می پردازد.
«مولانا جلال الدین رومی» در كتاب گرانقدر «مثنوی» حكایت شیرینی آورده است:
بقالی در دكان خود، طوطی سخنگویی داشت كه بیرون از قفس در گوشهای از مغازه مینشست و مشتریان مغازه با او نیز همچون بقال، انس گرفته بودند. روزی كه بقال از مغازه بیرون رفته بود، گربهای وارد مغازه شد. طوطی از ترس گربه این طرف و آن طرف میپرید و به قفسههای مغازه میخورد تا اینكه به ظرف بزرگ روغن خورد و ظرف افتاد و شكست و روغن به زمین ریخت.
مدتی بعد بقال به مغازه آمد و از دیدن پرهای طوطی كه دور و بر مغازه ریخته بود، متوجه شد كه شكستن ظرف روغن، كار طوطی است. بقالِ خشمگین، چوبی برداشت و طوطی را به زیر کتک گرفت. مدتی گذشت و پرهای سر طوطی ریخت و طوطی كچل شد.
طوطی كچل، غم زده و گوشهگیر در كنج مغازه مینشست و دیگر صحبت نمیكرد. مشتریهای بقال هرگاه وارد مغازه میشدند و طوطی را كچل میدیدند، از بقال میپرسیدند: «چرا طوطی كچل شده است؟» و بقال پاسخ میداد: «ظرف روغن را شكسته، کتک خورده، كچل شده!»
مدتی بههمین منوال گذشت. طوطی خاموش بود و بارها این جمله را میشنید كه «ظرف روغن را شكسته، کتکخورده، كچل شده!» تا این كه روزی بقال با دوستش در مغازه نشسته بودند و گپ میزدند. مرد كچلی وارد مغازه شد، خرید كرد و رفت. دوست بقال از بقال پرسید: «این مرد قبلاً كچل نبود. چه شده كه كچل شده است؟!» طوطی ناگهان سر بلند كرد، منقار گشود و با صدای بلند پاسخ گفت: «ظرف روغن را شكسته، کتک خورده، كچل شده!»
«مولانا» با ذكر این حكایت شیرین، قصد دارد به شیوهی تفكر انسانهایی اشاره كند كه آنچه را كه بارها شنیدهاند، واقعیت نگاشتهاند و هر پدیدهی جهان را براساس آنچه در مسند «مبدأ مقایسه» قرار دادهاند، میسنجند. به چند نمونهی زیر توجه كنید:
– آقای «الف» آموخته است كه مردم، بدخواه، بدطینت، حقه باز و سوءاستفادهگر هستند. در محل كار آقای «الف» همكاری وجود دارد كه بیدریغ به مردم کمک كرده، سعی میكند برای مشكلات مردم راه حل پیدا كند و آنان را به گونهای راهنمایی كند كه زودتر به نتیجه برسند.
آقای «الف» كاملاً مطمئن است كه همكارش با تظاهر و ریا قصد دارد مردم را به خود جلب كند و در موقعیت مناسب از اعتماد آنان سوءاستفاده كند . آقای «الف» سه سال است در محیط كارش به دقت همكارش را زیر نظر دارد ولی تاكنون هیچ دلیلی برای اثبات عقیدهاش پیدا نكرده است اما به طور كامل یقین دارد كه «كاسه ای زیر نیم كاسه است!»
– خانم «ف» دخترخانم جوانی است كه باور دارد آدم شناس قابلی است. او با خواندن چند كتاب در مورد روانشناسی مردان و زنان، خیال میكند به دقت میتواند از اشارهها و رفتارهای افراد، شخصیت آنان را بشناسد. تاكنون وارد چند رابطهی عاطفی شده كه فرآیند این رابطهها، ناپختگی و نادرستی ارزیابی اولیهی او را به ثبت رساندهاند، اما او همچنان معتقد است كه آدم شناسی قابلی است و هیچ كدام از راهنماییها و تذكرهای خانوادهاش باعث نمیشود الگوی شتابزدهی خود را در برقراری روابط عاطفی تغییر دهد!
شاید تعریف «ابن سینای بزرگ» از «خردورزی»به زیبایی، اهمیت واقعگرایی را نشان دهد: «خردورزی یعنی این كه دنیای ذهنی انسان، برداشتی باشد از دنیای عینی». و شاید این دعای عمیق پیامبر اسلام، اشارهی بینظیری باشد به این كه بسیاری از ما جهان را آن گونه كه هست، نمیبینیم: «خداوندا چیزها را همان گونه كه هستند، به من بنمایان!»
دکتر محمدرضا سرگلزایی _ روانپزشک
لینک کوتاه مطلب: https://drsargolzaei.com/?p=131