پیش‌شرط گفتگوی تمدن‌ها
نزدیک به ۲۰ سال پیش، زمانی که پروژه «گفتگوی تمدن‌ها» در ایران راه‌اندازی شده‌بود و سازمان‌ها و ستادها و بودجه‌هایی نیز برای این پروژه اختصاص یافته‌بودند.
من در چند سخنرانی این مساله را مطرح کردم که ورود به گفتگوی تمدن‌ها مقدماتی دارد که ما هنوز آن مقدمات را طی نکرده‌ایم. چگونه ممکن است ما با یک استاد ژاپنی «ذن بودیسم» یا یک مربی نپالی «ویپاسانا» به گفتگو بنشینیم در حالی‌که هنوز در رساله‌های عملیه فقهی ما «کافر» در کنار «بول» و «غائط» در فهرست نجاسات قراردارد!! در آن‌زمان می‌گفتم پیش از آن‌که ما به جهانیان اعلام‌کنیم که برای گفتگو با شما آماده‌ایم باید به‌یک «گفتگوی درونی» بپردازیم و تکلیف خودمان را با مباحثی چون «دین اقلی و دین اکثری»؛ «ذاتی و عرضی در دین» و «دین اخلاق‌محور و دین مناسک‌محور» روشن‌کنیم.
پیش از این‌هم در مقاله‌ای با عنوان دین و اخلاق به این موضوع پرداخته‌بودم که گفتگوی تمدن‌ها تنها در یک «گفتمان برون‌دینی» مقدوراست زیرا اگر قرارباشد هر یک از گفتگوکنندگان در «موضع ایمان» قرار داشته‌باشد، هر نقد و پرسشی می‌تواند «وضعیت امن» این مومن را ناامن کند و نتیجه ناامنی هم به‌طور طبیعی ترس و خشم است، بنابراین تعجبی ندارد که فرد مومن در برابر فرد پرسش‌گر دچار واکنش «گریز – ستیز» گردد. دیگر این‌که گفتگوی حقیقی زمانی به‌وقوع می‌پیوندد که شما در «جایگاه دانندگی» نباشید بلکه پژوهش‌گر و جستجوگر و طالب دانایی باشید. هنگامی‌که دو طرف گفتگو خود را در موضع «حق» می‌دانند و در مقام وعظ و پند و درس قراردارند ما به‌جای «دیالوگ»، دو «منولوگ موازی» را داریم که تا بی‌نهایت پیش می‌روند و هرگز به‌هم نمی‌رسند.
دیدیم که پروژه گفتگوی تمدن‌ها «تبخیر» شد و بذر آن تحویل به جوانه‌ای نشد. حداقل یکی از دلایل این «دولت مستعجل»، جهشی پیش‌رفتن و «پریدن از مقدمات» بود. شاید اکنون زمان آن است که به این مقدمات بپردازیم تا زمانی باز «طالع اگر مدد دهد» و بذر «گفتگوی تمدن‌ها» به‌بازار آید، زمین‌مان مستعد جوانه‌زدن این بذر باشد.
به‌این دلیل پیشنهاد می‌کنم کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین» (نجواها و فریادها در برخورد فرهنگ‌ها) نوشته «محمد قائد» (انتشارات طرح‌نو) را بخوانید. این کتاب به‌تفصیل به زمینه‌های ضروری برای گفتگوی ثمربخش بین اهالی خاورمیانه و تمدن غرب پرداخته‌است.
دکتر محمدرضا سرگلزایی – روانپزشک
لینک کوتاه مطلب: https://drsargolzaei.com/?p=228
