نام کتاب: گروه محکومین
نویسنده: فرانتز کافکا
مترجم: حسن قائمیان – با مقدمهٔ صادق هدایت
انتشارات: امیرکبیر
«ژاک لکان» روانپزشک و روانکاو فرویدی فرانسوی میگوید:
«داستان روان نژندی، داستان ماشین جهنمی است».
برای این که مفهوم این جملهٔ ژاک لکان را بفهمیم باید داستان «گروه محکومین» فرانتز کافکا را خوانده باشیم. در این داستان، یک جهانگرد وارد سرزمینی میشود که در آن یک نظام سیاسی استبدادی استقرار دارد. فروانروای مستبد آن سرزمین قانونهایی وضع کرده و متخلفان از آن قوانین توسط «ماشین جهنمی» شکنجه و اعدام میشوند.
ماشین جهنمی دستگاهی است که با مجموعهای پیچیده از سوزنها، میخها و تیغها فرمان رعایت نشده را روی بدن محکوم حک میکند و محکوم در وضعیت دردناکی جان میسپارد در حالی که تمام بدن او آکنده از زخمهایی است که همان فرامین فرمانروا هستند.
طنزهای تلخ این داستان یکی جمعیتی است که همچون تماشاگران سیرک در اطراف گودال اجرای حکم اعدام جمع میشوند و سرگرمیشان تماشای این صحنهٔ موحش و چندش آور است و دیگر افسر وظیفهشناس اجرای حکم که به شدّت نگران این است که بودجهٔ کافی برای سرویس کردن ماشین شکنجه فراهم نمیشود و حسرت ایّام فرمانده سابق را میخورد که دستگاه نو بود و راندمان بالاتری داشت!
امّا آن چه این داستان را شبیه داستان رواننژندی میکند این است که در رواننژندی هیستریک (که موضوع نخستین کتاب روانکاوی فروید بود) بدن فرد نوروتیک گرفتار فرمانهای سوپرایگوی سختگیر اوست. در انتهای قصه، افسری که مأمور شکنجه است از ترس این که مبادا سیّاح فرماندهٔ جدید را وادارد که این روش اجرای قانون را منسوخ کند تصمیم میگیرد خود را زیر ماشین اعدام افکنده ایمانش را به دستگاه ثابت کند.
او محکوم را از روی ماشین شکنجه بلند میکند و جملهٔ «وظیفهشناس باش» را به ماشین میدهد که روی بدن خودش حک کند و ماشین، بدن افسر را در مقابل چشمان وحشتزدهٔ سیّاح سوراخ میکند!
شاید از دیدگاه روانکاوی بتوان چنین تحلیل کرد که والدین سختگیری که فرزندشان را قربانی قوانین سختگیرانهشان میکنند خود نیز قربانی همان قوانین هستند، جلّادان، خود نیز قربانی نظامی هستند که آن را بازتولید میکنند. کتابی که من خواندهام چاپ 1353 انتشارات امیرکبیر است ولی انتشارات نگاه در سال 1395 این کتاب را منتشر کرده است. امیدوارم چاپهای جدید این کتاب از تیغ سانسور آسیب زیادی ندیده باشند.
دکتر محمدرضا سرگلزایی – روانپزشک
مطالب مرتبط
لینک کوتاه مطلب: https://drsargolzaei.com/?p=487
ادامه خواندن
