نام کتاب: توتالیتاریسم فرهنگی
نویسنده: دکتر نظام بهرامی کمیل
ناشر: کویر
چاپ اول: ۱۴۰۰
دکتر «نظام بهرامی کمیل» در یکی از گفتارهای کتاب توتالیتاریسم فرهنگی، به دو گفتمان رایج فرهنگ عمومی عصر «نازیسم» میپردازد. گفتمان «ما را با سیاست چه کار و ما که کارهای نیستیم» و الگوی «به من کاری نداشته باشید، نان زن و بچه میدهم».
هر دو گفتمان بر اساس منافع طبقه حاکم شکل گرفته بود تا از هرگونه انتقاد و دخالت ملت در حکمرانی پیشگیری شود. این درحالی است که پژوهشهای حوزه حکمرانیهای استبدادی عصر مدرن نشان میدهد که چگونه توتالیتاریستها (تمامیتخواهان) به دنبال کنترل کوچکترین شئون زندگی افراد هستند و چگونه مقاومتها هرچند کوچک، میتواند منجر به ایجاد تغییرات بزرگ در جامعه شود.
به سخن دیگر؛ شاید اگر عوام مردم و افراد گریزان از سیاست و مسئولیتهای مدنی بدانند با بیتفاوتی خود چقدر آب به آسیاب مستبدان میریزند و در ارتکاب جنایتهای آنها شریک میشوند، آنگاه برای شناخت این ایدئولوژیها مشتاقتر شوند و چنین کتابهایی را تنها مختص اندیشمندان و روشنفکران ندانند.
کتاب توتالیتاریسم فرهنگی شامل یک پیشگفتار و سه گفتار است. در پیشگفتار تاریخچهای از حکومتهای استبدادی عصر سنت و تفاوت آن با دیکتاتوری دوره مدرن ارائه میشود. نویسنده توضیح میدهد که چگونه در حکومتهای تمامیت خواه قرن بیستم با جایگزین شدن «مذهب سیاسی» به جای «مذهب مدنی»، قدرت و حکومت تبدیل به امر مقدس شده و دژهای ایدئولوژیکی با قربانی کردن آزادی و اخلاقیات، راه هرگونه استقلال و رسیدن به فردیت را برای ملت مسدود میکنند.
در این بخش میخوانیم که نظامهای پدر سالارانه تمامیتخواه مردم را به ماشینهایی بدل میسازند که ناخواسته در خدمت ایدئولوژی در آمده، و در نتیجه نوعی «هیپنوتیزم جمعی» برای حمایت از اهداف پیشوا شکل میگیرد. به همین دلیل، تمامیتخواهان به هنر و هنرمندانی نیاز دارند تا در این یکسانسازی جامعه و گسترش رفتار تودهای و هیجانی به آنها کمک کنند.
دیگر مباحث این گفتار به توصیف فاشیسم و الگوهای حکمرانی مشابه در جوامع فاشیستی میپردازد.
بهرامی کمیل، با نقل نظریههایی از «هانا آرنت»، «جورج اورول»، «سیلونه»، «کارل گوستاو یونگ»، «تئودور آدرنو»، «اریک فروم»، «ارنست کاسیرر»، «کارل اشمیت» و «ایزا برلین» نشان میدهد که چگونه فاشیسم میتواند به سبکی از زندگی تبدیل شود.
یعنی جایی که همیشه در آن وضعیت بحرانی است، باید مترصد توطئه دشمنان بود، واژهها معنای اصلیشان را از دست میدهند، مدلول دالها تغییر پیدا میکنند و کلمات بیجان، روح خدایگونه میگیرند و مقدس میشوند. در سبک زندگی تمامیتخواهانه؛ آموزش و پرورش، ورزش، موسیقی و حتی پوشاک افراد، توسط اقتدارگرایانٍ تمامیتخواه و به منظور ترویج ایدئولوژیشان سیاستگذاری و کنترل میشود.
لباس متحدالشکل ترویج میشود، تولید موسیقی گروهی با ریتم نظامی مورد حمایت دولت است، سازههای غولآسا و رعبآور با مصالحی مانند سیمان و فولاد و سنگ مرمر ساخته میشود، مسئولیت اصلی زنها همسرداری و فرزندآوری و مدیریت پشت جبهه جنگ است و خلاصه نوازندگان، نقاشان، سینماگران و روزنامهنگاران و شاعران باید آنچه را که پیشوا طلب میکند، بیافرینند. حذف آدمها به بهانه حفظ مصالح ملی امری عادی میشود و تهیه یک فیلم سینمایی میتواند به اندازه تدارک یک جنگ حساس و خطرناک باشد.
زبان ساده و جملات شفاف کتاب «توتالیتاریسم فرهنگی» یکی از مزایای این کتاب است. ارائه نمونههای تاریخی از رفتار حاکمانِ تمامیتخواهی مانند «هیتلر»، «موسولینی»، «استالین»، «مائو»، «کیم جونگ اون» و…. در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی؛ کتاب را برای عموم افراد جذاب و ملموس میکند. هرچند تخصص نویسنده در رشته «جامعهشناسی سیاسی» هم در این موفقیت بیتاثیر نبوده است.
در گفتار سوم کتاب، نویسنده به موضوع پوپولیسم و ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی آن پرداخته و میراث حکومتهای تمامیتخواه و پوپولیستی را در اطاعت کورکورانه، ترس، تظاهر و حرکتهای تودهای و غیرعقلانی میداند.
به نظر بهرامی کمیل؛ پوپولیستها با تقسیم جامعه به دو قطب متخاصم یعنی «مردم پاک و مظلوم» و «نخبگان فاسد و خونآشام» با احساسات مردم بازی میکنند. آنها با ظاهری ژولیده در برابر دوربینها حاضر میشوند و زبان کوچه بازار را به کار میبرند تا بگویند از جنس مردم هستند.
نویسنده مدعی است که خطر «توتالیتاریسم» و «پوپولیسم» در همه جای دنیا بهویژه در کشورهای درحال توسعه وجود دارد و تلاش میکند که با نشان دادن سیاستهای مورد علاقه این دو ایدئولوژی در حوزه فرهنگ و هنر؛ شناخت بهتری از آنها ارائه دهد و در همین راستا به برخی فیلمها و رمانها، که در حمایت یا مخالفت با فاشیسم و پوپولیسم تولید شده، اشاره میکند.
مریم بهریان _ دانشجوی دکتری روانشناسی
.
مطالب مرتبط
- فرهنگ، جامعه و خودبنیادی
- پوپولیسم چیست؟
- نامباوری ( باور به قدرت جادویی نامها )
- فاشیسم چیست؟
- فاشیسم و سینما
لینک کوتاه مطلب: https://drsargolzaei.com/?p=10179