سخن‌ور زی

 نام‌کتاب: سخن ور زی

نویسنده: مارگارت ادسن (Margaret Edson)

مترجم: فهیمه زاهدی

انتشارات: ایران بان – ۱۳۸۷

نمایش‌نامه «Wit» راجع به یک استاد ادبیات است که در بخش سرطان بیمارستان بستری شده و روزهای آخر زندگی‌اش را می‌گذراند. Wit به‌معنای طنزی است که از بازی با کلمات ایجاد می‌شود، به‌کار بردن کلماتی که دو پهلو هستند (ایهام) ذهن ما را بین فهم‌های گوناگون از کلام سردرگم می‌کند و این سردرگمی فضایی بازیگوشانه ایجاد می‌کند.

فرض کنید که از کسی می پرسید: «ساعت چنده؟» و او در پاسخ می‌گوید: «فروشی نیست!» شما لحظه‌ای جا می‌خورید و سپس لبخندی بر لب شما می‌نشیند، این همان Wit است.

در نمایش‌‌نامه Wit مارگارت ادسن برخورد شاعران قرن هفدهم بریتانیا به‌خصوص «جان دان» با مسئله بحران وجودی را به چالش می‌کشد. این شاعران، مسائل بغرنج وجودی همچون مرگ (میرایی)، تنهایی، بی‌معنایی و مسئولیت بشری را چنان در هزار توی زبان چرخاندند که در نهایت زبان از نقش خود (دلالت) خارج شد و خود، تبدیل به موضوع خود شد. نکته جالب این است که ژاک لکان روان‌پزشک و روانکاو فرانسوی، موضوع روانکاوی را همین می‌داند:

رو کردن دست زبان، آنگاه که به جای این که دلالت‌گر (دال  Signifier) باشد تبدیل به مدلول (Signified) شده است.

«لودویگ ویتگنشتاین» (فیلسوف و ریاضی‌دان اتریشی) نیز وظیفه فلسفه را «افسون‌زدایی» از زبان می‌داند و «ژاک دریدا» فیلسوف فرانسوی نیز زبان را به چالش می‌کشاند.

استاد ادبیاتی که در این نمایش‌نامه از مراحل پیشرفته سرطان رنج می‌کشد «ویویان بیرینگ» نام دارد. نویسنده در همین نامگذاری واژه‌ها را به استهزا می‌گیرد، چرا که Vivian به معنای «زنده» است و Bearing به معنای «بار و میوه دهنده» است در حالی که ویویان بیرینگ در حال مردن است و سرطان او در تخمدانش شکل گرفته است یعنی همان عضو بدن او که کار زایش را به عهده داشته و با تخمک‌هایش آغازگر زندگی بوده، حامل و باربر مرگ شده است!

«ویویان بیرینگ» در بیمارستان با پدیده جالبی مواجه می‌شود: زبان تخصصی پزشکان همان نقشی را به‌عهده می‌گیرد که زبان پیچیده و مغلق شاعران قرن هفدهم!

کادر پزشکی اصطلاحاتی فنی را به‌کار می‌گیرند که حامل بار احساسی نباشند، آن ها معادل‌هایی پیچیده را به جای درد و رنج و مرگ بیماران قرار می‌دهند، معادل‌هایی همچون «موربیدیتی و مورتالیتی». این چنین دیگر تبادل اطلاعات برای ما رنج ایجاد نمی‌کند و ما می‌توانیم راجع به چیزی گفتگو کنیم که با آن چه در عالم واقع رخ می‌دهد متفاوت است، ما به‌جای گفتگویی انسانی راجع به امری انسانی، به گفتگویی رایانه‌ای راجع به امری سلولی می‌پردازیم!

نمایش نامه Wit  در سال ۱۳۸۳ نیز با نام «زیرکی» و با ترجمه رحیم قاسمیان توسط انتشارات نیلا منتشر شده است. این نمایش‌نامه نگاهی دوباره است به مسائل وجودی انسان و به کارکرد زبان.

دکترمحمدرضاسرگلزایی_روان‌پزشک

• ذهن زبان‌مند و کهن‌الگوها
• روان‌شناسی زبان
• ادبیات، پادزهر زبان مبنا