راه دشوار کمال
ﻳﻜﻲ از دﺷﻮاریﻫﺎی ﻣﺴﻴﺮ رﺷﺪ و ﻛﻤﺎل اﻧﺴﺎن، اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﻮرات و ﺗﻌﻠﻴﻤﺎتی ﻛﻪ ﺑﺮای ﺑﻪ ﻛﻤﺎل رﺳﻴﺪن در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه، ﻫﺮﻛﺪام ﺑﺮای ﻣﻘﻄﻊِ زﻣﺎنی ﺧﺎﺻﻲ از ﻣﺴﻴﺮ رﺷﺪ وﺿﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻳﻚ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ را ﺑﺮای ﻫﻤﻪی ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد.
ﻣﺜﻼً ﺑﺴﻴﺎری از ﺑﺰرﮔﺎن ﻫﻢﭼﻮن «ﻧﻴﭽﻪ»، ﻓﻴﻠﺴﻮف آﻟمانی و «آدﻟﺮ»، روانکاو اﺗﺮیشی ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮای رﺷﺪﻳﺎﻓﺘﻦ، ﺑﺎﻳﺪ ﻏﺮاﻳﺰ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺣﻴﻮانی ﺧﻮد را ﻟﮕﺎم ﺑﺰﻧﺪ و «ﻗﺪرت» ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪدﺳﺖ ﺑﻴﺎورد. از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن، ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ «ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎ» ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﻮاب ﺻﺒﺤﮕﺎهی و ﭘﺮﺧﻮری داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ اﻃﺎﻋﺖ از اﻳﻦ ﻏﺮاﻳﺰ، ﻣﺎ را «ﺳﺴﺖ و ﺗﻨﺒﻞ و بیاراده» میﺳﺎزد و ﺳﭙﺲ دﭼﺎر «اﺣﺴﺎس ﺣﻘﺎرت» میﺷﻮﻳﻢ.
اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن از ﻧﻈﺮ روانی ﺑﺮای ﻣﺎ دردﻧﺎك اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﺮینی ﺧﻮاب ﺻﺒﺤﮕﺎهی و ﭘﺮﺧﻮری را ﺑﻪ ﻛﺎم ﻣﺎ ﺗﻠﺦ میﺳﺎزد. از ﻧﻈﺮ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان، اﻧﺴﺎنی ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮانی ﻛﻨﺪ، ﭼﻨﺎن ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻫﻴﭽﻜﺪام از ﻓﺮﺻﺖﻫﺎی زﻧﺪﮔﻲ، ﻟﺬت عمیقی ﻧﺼﻴﺒﺶ نمیﮔﺮدد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪی اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺤﺮﺧﻴﺰ ﺑﺎﺷﻴﺪ و در ﻏﺬاﺧﻮردن اﻣﺴﺎك ﻛﻨﻴﺪ؛ دو ﺗﻮﺻﻴﻪای ﻛﻪ در دﻳﻦ اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ . از آنﺳﻮ، اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ دﻳﮕﺮی، ﻏﺮﻳﺰه را ﻫﺪاﻳﺖ الهی داﻧﺴﺘﻨﺪ و اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ، ﻣﺎﻧﻊ از اﻳﻦ میﺷﻮد ﻛﻪ «ﻃﺒﻴﻌﺖ» ﻛﺎرش را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و اﻧﺴﺎن را از ﻫﺪاﻳﺖ الهی ﻣﺤﺮوم میﻛﻨﺪ.
از ﺑﻴﻦ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان، از «ژان ژاك روﺳﻮ»، ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻓﺮاﻧﺴﻮی و «اوﺷﻮ»، اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ ﻫﻨﺪی ﻧﺎم میﺑﺮم. راستی راه ﻛﻤﺎل ﻛﺪام اﺳﺖ؟
«ﻛﺎرل ﮔﻮﺳﺘﺎو ﻳﻮﻧﮓ» روانﭘﺰﺷﻚ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪی ﺳﻮئیسی، ﻣﺎ را از اﻳﻦ اﺑﻬﺎم و ﺳﺮدرگمی ﺑﻴﺮون آورده اﺳﺖ:
او ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﻛﻪ رﺷﺪ روانی اﻧﺴﺎن، دو ﻣﺮﺣﻠﻪ دارد و ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎی اﻳﻦ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوتاﻧﺪ. ﻣﺮﺣﻠﻪی اول رﺷﺪ را «ﻳﻮﻧﮓ»، «اﺟﺘﻤﺎعیﺷﺪن» ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ. در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ، آنﭼﻪ «ﻧﻴﭽﻪ» و «آدﻟﺮ» میﮔﻔﺘﻨﺪ، ﺑﺮای رﺷﺪ ﺿﺮوری اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻻزم اﺳﺖ اﻧﺴﺎن «ﻏﺮﻳﺰه» را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﺪ و «وﻇﻴﻔﻪ» را ﺳﺮﻟﻮﺣﻪی ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺧﻮد ﻗﺮاردﻫﺪ. در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ، اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ از «ﺧﻮدﻣﺤﻮری» ﺑﻪﺳﻤﺖ «ﺟﻤﻊﻣﺤﻮری» ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ و از ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎی ﺧﻮد ﺑﻪﻧﻔﻊ اﻟﮕﻮﻫﺎی جمعی ﺑﮕﺬرد و ﺑﻪﺟﺎی «رؤﻳﺎﻣﺤﻮری» ﺑﻪ «واﻗﻊﮔﺮایی» ﺑﭙﺮدازد .
این ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺎ ﻛﻲ ﺑﺎﻳﺪ اداﻣﻪ پیدا کند؟ ﺗﺎ زﻣﺎن وﺻﻮل ﺑﻪ «ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺟﺘﻤﺎعی». ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺟﺘﻤﺎعی، زﻣﺎنی ﺗﺤﻘﻖ پیدا میکند ﻛﻪ ﻣﺎ از رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان «ﻟﺬت» میﺑﺮﻳﻢ و از اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ «ﺧﺸﻨﻮد» میﮔﺮدﻳﻢ، حتی اﮔﺮ ﻫﻴﭻﻛﺲ، از ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺎ ﺗﺠﻠﻴﻞ و ﻗﺪردانی ﻧﻜﻨﺪ و ﻣﺎ ﮔﻤﻨﺎم ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ، ﺑﺎزﻫﻢ دﺳﺖ از ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻜﺸﻴﻢ. اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ را اﻣﺎم علی (ع) ﺑﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاند:
«ﻟﺌﻴﻤﺎن» از ﻃﻌﺎم ﻟﺬت ﺑﺮﻧﺪ و ﻛﺮﻳﻤﺎن از «اﻃﻌﺎم».
ﻫﻨﮕﺎمی ﻛﻪ ازﺧﻮدگذشتگی، رﺳﻴﺪگی ﺑﻪ دﻳﮕﺮان و اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ شغلی ﺑﺮایﻣﺎن ﻟﺬتﺑﺨﺶ ﺷﺪﻧﺪ، از «ﻏﺮﻳﺰه ی ﺣﻴﻮانی» ﺑﻪ «ﻏﺮﻳﺰه ی اﺟﺘﻤﺎعی» ﺗﻌﺎلی ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ. در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪی «ﻛﺎرل ﮔﻮﺳﺘﺎو ﻳﻮﻧﮓ» ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪی ﺑﻌﺪی رﺷﺪ میرﺳﺪ ﻛﻪ «ﺗﻔﺮد» ﻧﺎم داد.
در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ از «ﻏﺮﻳﺰهی اﺟﺘﻤﺎعی» ﺑﻪ «ﻏﺮﻳﺰهی ﻫﻨﺮی» ﺗﻌﺎﻟﻲ پیدا کنیم؛ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦﺻﻮرت، ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ «اﻧﺴﺎن ﺗﻮدهای» میﺷﻮﻳﻢ؛ اﻧ ﺴﺎنیﻛﻪ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ میﮔﻴﺮد و ﺧﻮد، ﺻﺎﺣﺐ رأی و ﺳﺒﻚ و ﺳﻴﺎق ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻴﺴﺖ. اﻧﺴﺎن ﺗﻮدهای، ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺑﺰاری ﺑﺮای ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎی ﺗﻤﺎﻣﻴﺖﺧﻮاه (ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ) ﻳﺎ ﺑﺎزﻳﭽﻪی رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﻫﻤﮕﺎنی ﺷﻮد؛ او ﭼﺸﻢ ﺑﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ میدوزد و ﺑﻪﺟﺎی «ﻛﺸﻒ رﺳﺎﻟﺖ و ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﻓﺮدی ﺧﻮد» ﻣﻘﻠﺪ و ﺗﺎﺑﻊ و ﻣﺮﻳﺪ ﺻﺎﺣﺒﺎن زر و زور و ﺗﺰوﻳﺮ میﮔﺮدد. ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎنی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻌﺎر «ﻣﺄﻣﻮرم و ﻣﻌﺬور!» از ﻫﺮ دﺳﺘﻮری ﻛﻪ ﻣﺎﻓﻮق ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪﻫﺪ، اﻃﺎﻋﺖ میﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮد را وﻇﻴﻔﻪﺷﻨﺎس ﻧﻴﺰ میداﻧﻨﺪ .
اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪﺷﻨﺎﺳﻲ را «ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺟﺘﻤﺎعی» نمیداﻧﻴﻢ. آﻳﺎ وﻇﻴﻔﻪﺷﻨﺎسی «ﻫﻴﺘﻠﺮ» ﻳﺎ اﻧﻀﺒﺎط و وﻗﺖﺷﻨﺎسی دﺳﺘﻴﺎر «اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ» را میﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺟﺘﻤﺎعی ﺑﺪاﻧﻴﻢ؟ ﻫﺮﮔﺰ!
اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ «ﻛﺎرل ﻳﻮﻧﮓ» ﺗﻮﺻﻴﻪ میﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪی ﺑﻌﺪی رﺷﺪ ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﺿﺮوری اﺳﺖ. اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺲ از «اﺟﺘﻤﺎعیﺷﺪن»، دوﺑﺎره ﻳﺎد ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ «ﺗﻨﻬﺎ» ﺗﺼﻤﻴﻢﺑﮕﻴﺮد و ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﻮ و ﺟﻨﺠﺎل و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت و آگهیﻫﺎ و ﻓﺮﻳﺐﻫﺎی رﺳﺎﻧﻪای ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد.
ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم (ص) در وﺻﻒ «اﺑﻮذر ﻏﻔﺎری» ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ: «ﺧﺪا رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ اﺑﻮذر را، ﺗﻨﻬﺎ زﻧﺪگی میﻛﻨﺪ، ﺗﻨﻬﺎ میﻣﻴﺮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ میﺷﻮد!» و اﻣﻴﺮﻣﺆﻣﻨﺎن ( ع) ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ: «ﻻ ﺗَﺴﺘَﻮ ﺣﺸُﻮا ﻓﻲ ﻃﺮﻳﻖ اﻟﻬﺪی ﻟﻘﻠَﻪ أﻫﻠﻬﺎ» «در راه ﻫﺪاﻳﺖ، از ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ وﺣﺸﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ»
«ﻏﺮﻳﺰه ی ﻫﻨﺮی» ﻛﻪ از آن ﻧﺎم ﺑﺮدﻳﻢ، دو ﺟﺰء ﻣﻬﻢ دارد: ﺟﺴﺎرت و ﺧﻼﻗﻴﺖ.
ﻫﺮ دو ﺟﺰء اﻳﻦ ﻏﺮﻳﺰه، ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎیی اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻳﻜﻪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد را طی ﻛﻨﻴﻢ و درستی ﻳﺎ ﻧﺎدرستی ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻛﺜﺮت و ﻗﻠﺖ روﻧﺪﮔﺎن آن ﻧﺴﻨﺠﻴﻢ.
لینک کوتاه مطلب: https://drsargolzaei.com/?p=114